W publikacji wykazano, że niski poziom rtęci w środowisku jest bezpieczny dla zdrowia ludzi. Jednak systematyczny i przemyślany monitoring jest niezbędny, ponieważ pozwala na przewidywanie zmian cyklu obiegu rtęci w środowisku pod wpływem zmian klimatycznych.
Rtęć (Hg) jest jedną z najbardziej toksycznych substancji dla ludzi, zwierząt, roślin i mikroorganizmów. Ma działanie mutagenne, może być kumulowana w organizmie człowieka. Do środowiska wprowadzana jest ze źródeł naturalnych, w tym z wulkanów i pożarów lasów, reemisji z powierzchni oceanicznych i lądowych oraz działalności antropogenicznej w produkcji energii, metalurgii, spalaniu odpadów i innych procesach przemysłowych. Oszacowano, że w wyniku działalności antropogenicznej w ciągu ostatniego stulecia stężenie Hg w atmosferze wzrosło od 3 do 5 razy i potroiło się w wodach powierzchniowych oceanów (UNEP 2019). Emisja spowodowana przez człowieka znacząco zwiększyła globalną pulę Hg w środowisku i spowodowała podwyższenie jej stężenia w powietrzu, wodzie, glebie i osadach, często przekraczając poziom tła geochemicznego.
Jak wskazują raporty HELCOM (2018) i EMEP (2018) wśród krajów regionu Morza Bałtyckiego Polska jest jednym z głównych emitentów Hg do atmosfery. To także kraj, w którym redukcja emisji Hg jest najmniej skuteczna w porównaniu z większością krajów Europy (EOG 2019), co świadczy o pilnej potrzebie modernizacji i przekształceń w sektorach energetycznym i przemysłowym.
Badania i monitoring aktualnego stanu i trendów skażenia rtęci całkowitej (THg) w organizmach lądowych w Polsce są wciąż niewystarczające, zwłaszcza w porównaniu z krajami takimi jak Szwecja czy Kanada, gdzie już w latach 60. XX wieku rozpoczęto regularne monitorowanie zanieczyszczenia rtęcią, w tym stosowano bioindykatory. Do badań Autorzy wybrali organizmy, które mogą być bioindykatorami zanieczyszczenia THg i być przydatne do identyfikacji „gorących punktów” Hg, a mianowicie podgrzybka brunatnego (Luccinum scabrum) oraz dzikich zwierząt roślinożernych, głównie jeleniowatych (Cervidae).
Przedstawione w pracy wyniki badań organizmów zamieszkujących zarówno środowisko lądowe, jak i wodne wskazały na umiarkowany lub niski poziom stężenia THg w porównaniu z innymi miejscami na kuli ziemskiej. Niskie stężenie rtęci w rybach i dzikich zwierzętach z Polski nie stanowi zagrożenia dla konsumentów. Na terenie Polski Hg zdeponowana jest głównie w glebach bogatych w substancje organiczne i zatrzymywana w mniej mobilnej formie. Warunki środowiskowe w Polsce wskazują, że w glebach dominującą formą jest nieorganiczna Hg, która tylko w niewielkim stopniu ulega przekształceniu w MeHg. W konsekwencji ogranicza to pobieranie Hg przez organizmy lądowe. Biorąc jednak pod uwagę kierunek zmian środowiskowych, związanych głównie z klimatem, prognozuje się, że w wyniku remobilizacji odpływ Hg z gleby do rzek, a w konsekwencji do morza, może się nasilić w najbliższych latach. Ma to kluczowe znaczenie dla wód śródlądowych i przybrzeżnych, dla których rzeki stanowią główne źródło Hg.
Agnieszka Jędruch, Lucyna Falkowska, Dominika Saniewska, Maciej Durkalec, Agnieszka Nawrocka, Elżbieta Kalisińska, Artur Kowalski, Józef M. Pacyna
https://doi.org/10.1007/s13280-021-01505-1