Modernizacja wsi jedną z głównych przyczyn spadku liczebności ptaków krajobrazu rolniczego

Utrata różnorodności biologicznej związanej z krajobrazem rolniczym jest jednym z największych problemów dotyczących ochrony przyrody w Europie i wielu innych częściach świata. Badania nad przyczynami tego zjawiska intensywnie prowadzone przez ostatnie dwie - trzy dekady wskazały na dominującą negatywną rolę intensyfikacji gospodarki rolnej i związanej z nią homogenizacji przestrzennej struktury krajobrazu. Wprowadzono wiele praktycznych rozwiązań, m.in. programy rolno-środowiskowe, w celu uczynienia gospodarowania rolnego "przyjaznym" przyrodzie. Jednakże, kosztujące Unię Europejską miliardy euro wdrożenia nie przyniosły oczekiwanych rezultatów: wyniki najnowszych badań donoszą o kontynuacji negatywnych trendów, szczególnie w przypadku populacji ptaków i zapylaczy. Badania dr hab. Zuzanny Rosin i jej polsko-szwedzkiego zespołu rzuciły nowe światło na ten ważny problem, wskazując na kluczową rolę wsi w utrzymaniu znacznej części bioróżnorodności ptaków krajobrazu rolniczego. Zmiany w strukturze zabudowy wiejskiej są równie znaczące, co zmiany obserwowane w otaczającym krajobrazie, i zachodzą równolegle z procesem intensyfikacji rolnictwa, zauważają autorzy. Polska jest "w połowie drogi", podążając za Europą zachodnią, której to obszary rolnicze charakteryzują się wysokim stopniem intensyfikacji rolnictwa i modernizacji wsi (dużym udziałem nowej i wyremontowanej zabudowy). Naukowcy zbadali 104 wsie na obszarze Wielkopolski, dobierając próbę tak, by uzyskać duże zróżnicowanie w stopniu modernizacji wsi i intensyfikacji rolnictwa na otaczających polach, oraz by oddzielić efekt modernizacji wsi od efektu intensyfikacji rolnictwa. Ogólna liczebność ptaków krajobrazu rolniczego, w tym liczebność ptaków gniazdujących w budynkach oraz gatunków związanych z zadrzewieniami, była silnie negatywnie związana z poziomem modernizacji wsi. Zależność ta dotyczyła zarówno zgrupowań ptaków w obrębie zabudowy wiejskiej, jak i na otaczających wsie polach uprawnych. Zatem modernizacja wsi może przyczyniać się nie tylko do redukcji miejsc lęgowych dla ptaków gniazdujących w budynkach (takich, jak wróbel czy dymówka), ale również do utraty zasobów pokarmowych dla całych zgrupowań ptaków wsi i otaczających pól (np. trznadla, potrzeszcza i wielu innych gatunków) - zauważają autorzy. Wiąże się to najprawdopodobniej z zanikaniem starych tradycyjnych gospodarstw rolnych, które są zasobne w pokarm dla wielu gatunków ptaków (np. ziarna związane z obecnością drobiu czy owady rozwijające się w oborach i chlewniach). Na podstawie przeprowadzonych analiz autorzy oszacowali również relatywny udział modernizacji wsi i intensyfikacji rolnictwa w przewidywanym spadku liczebności ptaków. Okazało się, że udział modernizacji wsi w przewidywanym spadku liczebności całej grupy ptaków był większy niż udział intensyfikacji rolnictwa, i to zarówno w środowisku wsi (odpowiednio 88% vs. 12%), jak i na sąsiadujących polach uprawnych (odpowiednio 56% vs. 44%). Wyniki badań dr hab. Rosin przełamują dotychczasowe rozumienie przyczyn spadku bioróżnorodności ptaków na obszarach rolniczych: modernizacja wsi okazuje się być czynnikiem kształtującym bioróżnorodność ptaków równie ważnym jak intensyfikacja rolnictwa. Odkrycie naukowców ma ogromne znaczenie dla praktyki ochrony przyrody obszarów wiejskich w Europie i nie tylko.

Grafika: Makolągwa Carduelis cannabina - jeden z gatunków krajobrazu rolniczego, który może tracić na zmianach w obrębie struktury przestrzennej wsi. Autor zdjęcia: Darek Świtała