Rozważono spektrum wspólnotowości w neolitycznym Çatalhöyük (Turcja) przy użyciu ceramiki, lipidów, kości zwierząt i architektury. Integracja danych pozwoliła uchwycić zmiany w praktykach wspólnotowych, zarówno kulinarnych jak i społecznych, z przejściem od poziomu grupowego do rodzinnego w końcowej fazie okupacyjnej (ok. 6300–5950 cal BC) stanowiska. Narodził się zwyczaj dzielenia się posiłkiem zapewne wraz z gościnnością. Ma to związek ze znaczeniem żywności jako pierwotnego spoiwa społecznego między jednostkami, rodzinami i społecznościami.
Wspólnotowość to zestaw interakcji społecznych opartych na współobecności ludzi, którzy dzielą się jedzeniem i piciem w określonym czasie, przestrzeni i okolicznościach, wraz z gościnnością.
W publikacji autorstwa Prof. UAM Kamilli Pawłowskiej (Zakładu Badań Paleośrodowiskowych Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM), prof. UL Joanny Pyzel (Uniwersytet Lubelski w Lublinie), dr Melanie-Roffet (University of Bristol, Wielka Brytania) i dr inż. arch. Marka Z. Barańskiego (Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku) przedstawiono zintegrowane wyniki badań ceramiki, pozostałości lipidów, kości zwierzęcych i architektury celem wykrycia czasu powstania i charakteru wspólnotowości w przeszłości. To nowe podejście zaowocowało odkryciem korelacji przemian społecznych i kulinarnych w neolitycznym Çatalhöyük, dając odpowiedź że wspólnotowość rodzinna wykształciła się w końcowej fazie okupacji tego stanowiska (ok. 6300–5950 cal BC). Była poprzedzona wspólnotowością zbiorową czyli na poziomie społeczności.
Çatalhöyük w przeszłości było jednym z ważniejszych miejsc na Bliskim Wschodzie. To w tym miejscu powstała osada która z biegiem lat nabierała cech miasta. Stąd też Çatalhöyük stanowi ośrodek protomiejski czyli prototyp miasta.
Przemiany w Çatalhöyük które autorzy stwierdzili dotyczyły odejścia od konsumpcji zbiorowej na rzecz konsumpcji w małych grupach. Grupy zaczęły używać małych naczyń do gotowania i serwowania, na co wskazują pozostałości lipidów na ich wewnętrznych powierzchniach i sadzy na zewnętrznych, a co stopniowo wypierało z użycia duże garnki. Przedmiot konsumpcji pozostał ten sam a były nimi małe przeżuwacze, głównie owca. Jednak stopień przetwarzania żywności, w formie jego dzielenia, znacznie wzrósł. Zmiany te nie byłyby możliwe gdyby nie powstanie przestrzeni między budynkami jako nowe rozwiązanie architektoniczne, które zapewniało miejsce do dzielenia się posiłkiem.
Jest bardzo prawdopodobne że ten efekt domina miał swoje podłoże w zmianach klimatu zarejestrowanego około 8200 lat temu oraz adaptacji bydła w codziennej konsumpcji.
Korzyścią tych wyników jest nasza świadomość od kiedy jako gatunek (Homo sapiens) ale i społeczeństwo zasiadamy do przysłowiowego wspólnego stołu by dzielić się posiłkiem. Smutną refleksją może być fakt ze społeczeństwa współczesne powoli odchodzą od tego zwyczaju doprowadzając do utraty tego dziedzictwa.
Pawłowska, K., Pyzel, J., Barański, M. Z., Roffet-Salque, M. (2023). Commensality as social integration in Neolithic Çatalhöyük: Pottery, faunal, and architectural approaches. Journal of Anthropological Archaeology, 70, 101509. https://doi.org/10.1016/j.jaa.2023.101509
